Krivični zakon Savezne Republike Jugoslavije i Krivični zakonik Republike Crne Gore

Na suđenja za ratne zločine koja su do sada vođena pred sudovima u Crnoj Gori¹ primenjivao se Krivični zakon Savezne Republike Jugoslavije, u kojem su u glavi 16 - krivična dela protiv čovečnosti i međunarodnog prava - bila predviđena krivična dela ratnih zločina.

Zaštita učesnika u krivičnom postupku

Pored navedenih odredbi, za suđenja za ratne zločine u Crnoj Gori značajne su i odredbe Zakonika o krivičnom postupku, koje se odnose na položaj zaštićenog svedoka, odnosno na procesnu zaštitu svedoka.

Naime, odredbama Zakonika o krivičnom postupku predviđeno je da svedok može uskratiti iznosešenje ličnih podataka, davanje odgovora na pojedina pitanja ili davanje iskaza u celini, ukoliko postoji osnovana bojazan da bi davanjem iskaza ili odgovorom na pojedina pitanja sebe, svog bračnog druga ili bliskog srodnika izložio ozbiljnoj opasnosti po život, zdravlje, telesni integritet, slobodu ili imovinu većeg obima.²

Procesna zaštita svedoka sastoji se od posebnih načina učestvovanja i saslušavanja svedoka u krivičnom postupku, a to su:

- saslušavanje svedoka pod pseudonimom,

- saslušavanje uz pomoć tehničkih uređaja (zaštitni zid, uređaji za promenu glasa, uređaji za prenos slike i zvuka) i slično.³

Rešenje o posebnom načinu učestvovanja i saslušavanja zaštićenog svedoka u istrazi donosi istražni sudija, na predlog svedoka ili državnog tužioca, a na glavnom pretresu sudsko veće.⁴ Pre donošenja rešenja, istražni sudija će oceniti da li je iskaz svedoka od takvog značaja da mu se odredi status zaštićenog svedoka. Radi utvrđivanja tih činjenica istražni sudija može da odredi ročište na koje će pozvati državnog tužioca i svedoka.⁵ Navedene odredbe primenjuju se i prilikom saslušanja zaštićenog svedoka na samom glavnom pretresu. Bitno je istaći i da se presuda ne može zasnivati isključivo na iskazu svedoka koji je pribavljen na način propisan u prethodnim odredbama.⁶

Pored procesne zaštite svedoka, postoje i mere zaštite koje sprovodi Jedinica za zaštitu MUP-a Republike Crne Gore, a na osnovu Zakona o zaštiti svedoka, koji je usvojen 2004. godine. Ovim zakonom detaljno su predviđeni uslovi i postupak za pružanje zaštite i pomoći svedoku van suda kada postoji osnovana bojazan da bi davanjem iskaza u cilju dokazivanja krivičnog dela, za koje je ovim zakonom predviđena mogućnost zaštite, bio izložen stvarnoj i ozbiljnoj opasnosti po život, zdravlje, fizički integritet, slobodu ili imovinu većeg obima, a druge mere zaštite nisu dovoljne.⁷

Prema odredbama ovog zakona, program zaštite može se primenjivati samo uz pristanak svedoka, odnosno njemu bliskog lica.⁸ Odluku o primeni, prekidu, prestanku ili produženju primene programa zaštite donosi Komisija koja ima tri člana: sudija Vrhovnog suda Republike Crne Gore, zamenik Vrhovnog državnog tužioca i rukovodilac Jedinice za zaštitu. Članove Komisije i njihove zamenike imenuje starešina organa čiji predstavnik ulazi u sastav Komisije, a rukovodilac Jedinice za zaštitu je član Komisije po položaju.⁹ Mere zaštite svedoka sprovodi Jedinica za zaštitu, koja predstavlja specijalizovanu organizacionu jedinicu Ministarstva unutrašnjih poslova.¹⁰

Prema odredbama Zakona, u mere zaštite spadaju:

1) fizička zaštita ličnosti i imovine;

2) premeštanje;

3) prikrivanje identiteta i podataka o vlasništvu i

4) promena identiteta.¹¹

Na kraju, Zakon predviđa da se međunarodna saradnja u sprovođenju programa zaštite ostvaruje na osnovu međunarodnog sporazuma ili uzajamnosti.¹²

Saradnja sa pravosuđima država u regionu

Nadležnost za procesuiranje krivičnih dela ratnih zločina je u Crnoj Gori poverena Višem državnom tužiocu u Podgorici i Višem državnom tužiocu u Bijelom Polju, što znači da za razliku od nekih država regiona, u Crnoj Gori ne postoji specijalizovano tužilaštvo, niti sud koji se bave procesuiranjem navedenih dela.

Iako su do sada u Crnoj Gori pravnosnažno okončana samo dva postupka za ratne zločine, čini se da će na osnovu Sporazuma o saradnji i gonjenju učinilaca krivičnih djela ratnih zločina, zločina protiv čovječnosti i genocida, koji je zaključen između Državnog odvjetništva Republike Hrvatske i Vrhovnog državnog tužioca Republike Crne Gore,¹³ u narednom periodu doći do pokretanja većeg broja krivičnih postupaka za krivična dela ratnih zločina od strane nadležnih tužilaštava u Crnoj Gori.

Naime, predmet navedenog sporazuma je neposredna saradnja između tužilaca Crne Gore i Hrvatske, uključujući razmenu dokaza, drugih dokumenata i podataka. Najveći značaj sporazuma, ipak, leži u činjenici da će njegova primena doprineti prekidu prakse nekažnjivosti, stvorene postojanjem ustavnih barijera o neizručivanju državljana Crne Gore Republici Hrvatskoj, u pogledu postupaka za ratne zločine, koji su počinjeni na teritoriji Hrvatske. Na osnovu ovog sporazuma, Državno odvjetništvo Republike Hrvatske će ustupiti Vrhovnom državnom tužilaštvu Republike Crne Gore sve slučajeve u kojima postoji dovoljno dokaza, a osumnjičeni su državljani Crne Gore i nalaze se na njenoj teritoriji.

FUSNOTE

¹ U Crnoj Gori su do danas pravnosnažno okončana dva postupka za ratne zločine. Prvo suđenje se odnosi na ubistvo tročlane porodice Klapuh iz Foče, koju su izvršioci zločina 1992. godine na prevaran način doveli u Crnu Goru i zatim ih lišili života. Suđenje je vođeno pred Višim sudom u Podgorici, koji je 1996. godine doneo osuđujuću presudu prema četvorici optuženih, međutim ova presuda do danas nije izvršena jer optužena lica nisu pronađena i privedena. Drugo suđenje, poznatije kao slučaj Štrpci, jeste suđenje Nebojši Ranisavljeviću za ratni zločin protiv civilnog stanovništva (učešće u otmici i ubistvu 19 Bošnjaka i jednog Hrvata iz voza na pruzi Beograd – Bar). Ovo suđenje je započelo 1998. godine, pred sudskim većem Višeg suda u Bijelom Polju, koje je 9. septembra 2002. godine izreklo presudu kojom je Nebojšu Ranisavljevića osudilo na 15 godina zatvora. Vrhovni sud Crne Gore je u aprilu 2004. godine potvrdio tu presudu.

² Član 108 (1) Zakonika o krivičnom postupku

³ Član 109 (1) Zakonika o krivičnom postupku

⁴ Član 110 (1) Zakonika o krivičnom postupku

⁵ Član 110 (2) Zakonika o krivičnom postupku

⁶ Član 111 (2) Zakonika o krivičnom postupku

⁷ Član 1 Zakona o zaštiti svedoka

⁸ Član 2 Zakona o zaštiti svedoka

⁹ Član 6 Zakona o zaštiti svedoka

¹⁰ Član 11 Zakona o zaštiti svedoka

¹¹ Član 27 Zakona o zaštiti svedoka

¹² Član 44 Zakona o zaštiti svedoka

¹³ Sporazum je potpisan u Budvi 28. jula 2006. godine.