Uticaj ruskih medija bio je primijetan i tokom kampanje za Opće izbore u BiH.

foto: Screenshot / RTRS

Kako su ukazivala i ranije sprovedena istraživanja regionalnih fact-checking platformi, uticaj Rusije u bosanskohercegovačkom medijskom prostoru prisutan je već duže vremena, a on je i povećan nakon početka agresije na Ukrajinu. Međutim, uticaj ruske zvanične politike u bh. javnom prostoru ne veže se isključivo za rat u Ukrajini i širenje zvaničnog narativa u tom pogledu, nego se manifestuje i kroz podršku Rusije političkim akterima na vlasti u Republici Srpskoj (RS) uz evidentnu sinergiju stavova o nekim ključnim pitanjima u zemlji, poput euroatlanskih integracija, statusa visokog predstavnika ili ustavnih reformi.

Uticaj ruskih medija, prvenstveno agencije Sputnik Srbija bio je primjetan i tokom kampanje za Opće izbore u BiH u oktobru 2022. godine, ali i nakon održavanja izbora, te se uglavnom ogledao kroz nedvojbenu podršku kandidatima Saveza nezavisnih socijademokrata (SNSD).

Podrška nije izostala ni od strane ruskih zvaničnika čiji stavovi su sa druge strane vrlo afirmativno prenošeni u brojnim medijima, posebno onim sa sjedištem u Republici Srpskoj (RS), poput entitetskkog javnog emitera Radio Televizije Republike Srpske (RTRS) i novinske agencije SRNA.

Sputnik Srbija i favoriziranje Milorada Dodika

Iako tokom izborne kampanje i u danima nakon održavanja Općih izbora u BiH 2. oktobra 2022. godine nije bilo primjetno širenje dezinformacija u vezi sa izborima od strane agencije Sputnik Srbija, očigledna je bila pristrasnost u izvještavanju ove agencije i jasno favoriziranje kandidata vladajuće partije u RS.

Prostom pretragom termina “Dodik” na zvaničnoj internet-stranici agencije Sputnik Srbija, uz vremensko ograničenje na septembar i oktobar 2022. godine, moguće je dobiti 163 rezultata. Među objavljenim sadržajima našli su se i oni koji su se odnosili na Dodikovu septembarsku posjetu Moskvi, kao i sadržaji u kontekstu izborne kampanje i prednosti Milorada Dodika u utrci za Predsjednika RS, ali i drugih kandidata SNSD-a za ostale nivoe vlasti.

U naslovima dominiraju Dodikova stajališta od onog da će Srpska izaći iz neustavne BiH, namjere Rusije da ojača izvršenje svog cilja, do nekih koji se pozivaju na istraživanja u kojima se govori o  najvećoj podršci Dodiku za predsednika Republike Srpske. Pregledom ovih tekstova jasno je da je fokus na pričama u kojima se iznose stavovi Milorada Dodika o tome da je ulazak Bosne i Hercegovine u NATO Savez nemoguć i da sankcije protiv Rusije prvenstveno pogađaju EU,  te onih koja podcrtavaju njegove stavove o referendumu u Donbasu, ili čestog narativa koji koristi da se BiH mora riješiti kolonijalnog statusa.

Teme ovih tekstova koincidirale su sa glavnim političkim narativima Milorada Dodika i drugih zvaničnika SNSD-a tokom izborne kampanje, u kojima su dominirali negativan odnos prema članstvu u NATO Savezu, pozitivan odnos prema Rusiji u pogledu rata u Ukrajini ili nepriznavanje visokog predstavnika u BiH Christiana Schmidta.

S druge strane, pretragom termina “Trivić”, koji se odnose na Jelenu Trivić iz Partije demokratskog progresa (PDP), koja je bila Dodikova protukandidatkinja za predsjednicu RS-a na posljednjim Općim izborima u BiH, u periodu septembar-oktobar 2022. godine, dobije se samo 38 rezultata od kojih se tek nekoliko njih odnosi na saopštenja PDP-a i Srpske demokratske stranke (SDS) nakon objave preliminarnih rezultata Općih izbora u BiH.

Ostali objavljeni sadržaji odnosili su se na komentare Milorada Dodika o Jeleni Trivić, kolumne u kojima se iznosi podrška kandidatima SNSD-a, ili jednostavno na agencijske vijesti o rezultatima izbora ili toku izborne kampanje.

Treba napomenuti i da je od sredine novembra 2022. godine u Srbiji sa emitovanjem svog online programa na srpskom jeziku započeo i ruski državni kanal Russia Today (RT).

Ruski interesi i politički procesi u BiH - “Rusofilija” u medijima u RS-u

Uticaj Rusije u bosanskohercegovačkom medijskom prostoru nije primjetan jedino kroz objavljivanje i širenje dezinformacija o ratu u Ukrajini ili pristrasno izvještavanje o političkim akterima u BiH od strane agencije Sputnik Srbija, nego značajno je evidentan i u načinu izvještavanja samih domaćih medija, prvenstveno onih iz RS, koji domaćoj javnosti nameću utisak konstantne ruske podrške vladajućoj politici u ovom entitetu.

Jedan od eklatantnih primjera ovakvog načina izvještavanja je posjeta Milorada Dodika u funkciji člana Predsjedništva BiH predsjedniku Rusije Vladimiru Putinu. Oni su se sastali u Moskvi 20. septembra 2022. godine, samo desetak dana uoči Općih izbora. Tada su mediji u RS objavili brojne sadržaje na temu posjete, od izvještaja sa sastanka, komentara “analitičara”, do anketa sa građanima. Svi objavljeni tekstovi i prilozi pridavali su veliki značaj ovoj posjeti i o njoj izvještavali isključivo afirmativno.

Tako je državna televizija RTRS na svom internet portalu objavila kako je Putin poželio Dodiku uspjeh na izborima - to će jačati našu saradnju, ukazivali su da će Dodik i Putin razgovarati o ozbiljnim ekonomskim temama, sugerisali da Putin zna da Sarajevo opstruiše gradnju gasovoda, te da opozicija uz pomoć zapadnih službi, preko BN televizije, pokušava omalovažiti susret Dodika i Putina.

“Ruski predsjednik Vladimir Putin rekao je srpskom članu Predsjedništva BiH Miloradu Dodiku na sastanku u Moskvi da se nada da će jačati patriotske snage u Republici Srpskoj. Dodiku je poželio uspjeh na izborima, poručivši da će to jačati saradnju Republike Srpske i Rusije”, navedeno je u vijesti koja je objavljena na portalu RTRS-a nakon sastanka Dodika sa Putinom.

Zvanični transkript objavljen na internet-stranici Kremlja navodi da je Putin rekao: “Јoš jednom želio bih reći ono od čega sam počeo: slijede vam izbori i želim vam uspjeh. Nadam se da će tako i biti, nakon rezultata glasanja, da će se pozicija patriotskih snaga učvrstiti, a što će nam omogućiti da dalje razvijamo plodnu i obostrano korisnu saradnju”.

Milorad Dodik jedan je od rijetkih političara, koji nakon invazije na Ukrajinu, održava odnose sa Vladimirom Putinom, pa je tako ranije u junu prošle godine prisustvovao i Međunarodnom ekonomskom forumu u Sankt Peterburgu, koji je u 2022. godini bojkotovala većina svjetskih lidera. Uz Dodika na ovom forumu pojavili su se i predstavnici Afganistana, Bjelorusije, Sirije, Kine, Eritreje te Sjeverne Koreje.

Iako je Bosna i Hercegovina na sjednici UN-a 2.3.2022. imala jasan stav i osudila rusku agresiju na Ukrajinu, na domaćoj političkoj i medijskoj sceni prisutna je jasna polarizacija u viđenju i tumačenju ovog sukoba. Vodeći akteri sa političke scene u RS zagovaraju neutralnost Bosne i Hercegovine u vezi sa ovim ratom i neuvođenje sankcija Rusiji, međutim djelovanje vladajućih struktura u ovom entitetu suprotno je tom deklarativnom stavu.

Samo nekoliko dana nakon što je ponovio stav da Republika Srpska treba da bude neutralna u pogledu uvođenja sankcija Rusiji, Dodik je, dan uoči obilježavanja neustavnog Dana RS 9. januara, dodijelio orden Republike Srpske Vladimiru Putinu. Kako je saopšteno na zvaničnom profilu SNSD-a Putin je zaslužan za razvijanje i učvršćivanje saradnje i političkih i prijateljskih odnosa Republike Srpske i Rusije.

“Zahvaljujući poziciji Vladimira Putina i snazi Ruske Federacije, glas i stav Republike Srpske čuje se i uvažava i njena pozicija je očuvana pod naletom međunarodnog intervencionizma. Orden će biti uručen naknadno, prilikom prvog susreta Dodika i Putina”, navedeno je u objavi.

Dodjela ordena Vladimiru Putinu u jeku rata u Ukrajini naišla je na osude brojnih predstavnika međunarodne zajednice u BiH poput Evropske komisije, OHR-a i Ambasade SAD-a u BiH, dok je sa druge strane izražena zahvalnost od diplomatskog predstavništva Ruske federacije u BiH.

“Smatramo da je to jedna potvrda strateškog karaktera naših odnosa, naših bratskih odnosa u svim domenima, i u ekonomiji i u duhovnoj sferi. Mislim da imamo vrlo dobre perspektive”, izjavio je ruski ambasador Igor Kalabuhov za RTRS.  

Jedna od tema o kojoj su se u posljednjim mjesecima često oglašavali iz Ambasade Ruske Federacije u BiH bila je i legitimnost Visokog predstavnika u BiH. Tako su se na ovu temu putem svog zvaničnog Facebook profila iz ovog diplomatskog predstavništva oglašavali u aprilu 2022. godine, kada su ponovili “principijelni stav Ruske Federacije da se njemački državljanin Christian Schmidt bez saglasnosti Vijeća sigurnosti UN-a ne može smatrati visokim predstavnikom u BiH”.

Brojni mediji u RS u svojim člancima visokog predstavnika u BiH nazivaju “nelegitimnim” ili “lažnim”, te tvrde da je “nelegalno izabran”. Kako je u svojoj analizi na tu temu utvrdio portal Raskrinkavanje, u pitanju je manipulisanje činjenicom da ga nije imenovalo Vijeće sigurnosti UN-a.

Ruska ambasada u BiH je u junu također ponovila isti stav nakon što je Schmidt nametnuo izmjene Izbornog zakona u BiH, a oglasili su se i nakon sastanka političkih direktora Upravnog odbora Vijeća za implementaciju Mirovnog sporazuma u BiH (PIC) održanim 9. decembra 2022. godine.

“Još jednom konstatujemo manipulativno ponašanje takozvanih partnera, koji sa nepokolebljivim bezobrazlukom ignorišu članstvo Rusije u PIC-u. Nisu se čak ni potrudili da stave ozloglašenu fusnotu o našem neslaganju sa tekstom komunikea. Naglašavamo da taj komunike odražava mišljenje samo određenog dijela međunarodne zajednice. Zadržavamo pravo da djelujemo na osnovu uloge Rusije kao jednog od svjedoka Dejtonskog mirovnog sporazuma”, navedeno je u saopštenju Ambasade Ruske Federacije.

Međutim, osim diplomatskog predstavništva Rusije, političke procese u BiH komentarisali su i drugi ruski zvaničnici poput glasnogovornice ministarstva vanjskih poslova ove zemlje Marije Zakharove. Odgovarajući američkom predsjedniku Joeu Bidenu, koji je izjavio da Putin mora odgovarati za zločine počinjene u ukrajinskom gradu Bucha, Zakharova je, između ostalog, negirala genocid u Srebrenici počinjen u julu 1995. godine, kada ga je nazvala “produkcijom”.

Oglasila se Zakharova i nakon što je 15. decembra 2022. godine Evropsko vijeće odlučilo dati Bosni i Hercegovini status kandidata za članstvo u EU.

“U kontekstu trenutne situacije u svijetu i ekspanzionističke linije Zapada, očigledno je da je prilikom donošenja ove odluke u prvi plan je stavljen zadatak potpunog geopolitičkog osvajanja regiona, institucionalizacije neokolonijalne politike koja se ovdje vodi godinama. Riječ je o oduzimanju prava stanovnicima Bosne i Hercegovine da samostalno grade svoj unutrašnji život te da biraju partnere po vlastitom nahođenju i želji. Ovo nije preterivanje. EU je odavno pretvorila pretpristupne i pristupne pregovore u instrument ekonomske i političke prisile. Isto vidimo i u drugim zemljama ovog regiona.  "Fokusne" države ne učestvuju u izradi briselskih odluka. Oni su grubo i kategorično prisiljeni da se 'automatski' pridruže svim vanjskopolitičkim izjavama EU i odlukama o sankcijama”, navela je Zakharova u svojoj reakciji, a koja je doživjela na stotine prenošenja u domaćim i regionalnim medijima.

BiH je i dalje veoma ranjiva i bez adekvatnog odgovora

Kako se navodi u analizi Medijski uticaj stranih sila u Bosni i Hercegovini, autora Denisa Čarkadžića u izdanju FES-a, pored toga što je BiH zanimljiva pojedinim geopolitičkim silama, kada se radi o medijskom polju u okviru kojeg se uticaj itekako može širiti, niz je razloga zbog kojih BiH predstavlja i laku, ili puno lakšu metu od nekih drugih, naprednijih društava.

Prije svega, radi se o zabrinjavajućem procentu nepismenog stanovništva u BiH pri čemu je popis iz 2013. godine pokazao da on iznosi 2,82 % od ukupnog broja. Taj procenat najveći je u odnosu na ostale države Zapadnog Balkana, a nepismenost u BiH je 14 puta veća od prosjeka UNESCO-a. Visoku stručnu spremu ima 9,6%, srednju stručnu spremu 51,1 %, a samo osnovnu školu završilo je 21,4 % stanovništva, navodi se u analizi pozivajući se na podatke Agencija za statistiku BiH iz juna 2016. godine. Pored toga, poseban izazov u Bosni i Hercegovini predstavlja i medijska (ne)pismenost.

Iz svih tih razloga za očekivati je da se medijski uticaj stranih sila u BiH u narednom periodu dodatno povećava. Kako je sredinom 2022. godine pisao bh. fact-checking portal Raskrinkavanje, portal Webtribune u svojim člancima često prenosi informacije s kineskog bloga Baijahao na kom sadržaje može objaviti bilo ko, predstavljajući blog pri tome kao kredibilan medijski izvor.

Kako se navodi u analizi Raskrinkavanja riječ je, zapravo, o blog platformi tehnološke kompanije Baidu, na kojoj objave može kreirati bilo ko, te se ne radi o “listu”, “portalu” ili “kineskom izdanju” koji ima urednički oblikovan sadržaj. Tokom 2021. godine ova platforma brojala je preko četiri miliona naloga izdavača, prema podacima koje je objavila kineska marketinška agencija Gentleman.

___